14 września (czwartek) o 18:00 zapraszamy na wykład „Czułam to ja, że coś będzie”. Wróżbitki w piśmiennictwie dawnej Polski, prowadzony przez dr Sabinę Kowalczyk-Wesołowską.
W Polsce XVI i XVII wieku na fali fascynacji antykiem i myślą Platona oraz wzrastających niepokojów społecznych rozwijało się zainteresowanie naukami tajemnymi. Mimo że astrologię oficjalnie wykładano na Akademii Krakowskiej jako jedną z dziedzin magii naturalnej, a ludzie powszechnie upatrywali wieszczych znaków w naturze i poszukiwali odpowiedzi w kalendarzach astrologicznych, to do wróżb czarownic odnoszono się nieufnie. W powszechnym przekonaniu przepowiednie wiedźm uważane były za przejaw magii demonicznej. Ponadto traktowano je jako wynik słabości kobiet – innych, grzesznych i skłonnych do polegania jedynie na własnych omamach i przeczuciach.
W trakcie wystąpienia przyjrzymy się roli szeroko pojętego wróżbiarstwa jako jednej z najpopularniejszych dziedzin magii w dawnej Polsce. Na tym tle w trakcie wykładu zaprezentowane zostaną wiedźmy kreowane przez autorów staropolskiego piśmiennictwa, w którym jawią się one jako uosobienie niepokojącej inności. Poznamy teksty mówiące o kobietach wieszczących z przeczuć, snów i wizji. Zaobserwujemy wpływ innych kultur na staropolskie wyobrażenia wróżbitek. Wykład przybliży postać biblijnej nekromantki z Endor, chętnie wykorzystywaną przez autorów XVII wieku do walki z innowiercami (jako ich patronki często wskazywano właśnie czarownice). Przy tym dowiemy się, czy Tren X Jana Kochanowskiego można traktować jako nekromantyczne zaklęcie. Następnie odniesiemy się do tradycji mitologicznej – przenalizujemy wątek Kasandry oraz proces chrystianizacji Sybilli w piśmiennictwie XVI i XVII wieku.
Sabina Kowalczyk-Wesołowska pracuje w Katedrze Literatury Polskiej UWM w Olsztynie. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na przejawach słowiańskich i chrześcijańskich wierzeń opisanych w dawnym piśmiennictwie, a także na staropolskich zielarstwie i przekazach dotyczących sytuacji ekstremalnych. Autorka monografii Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku (wyd. Universitas, Kraków 2023). Jej artykuły ukazały się m.in. w „Meluzynie”, „Pracach Językoznawczych”, „Pracach Literaturoznawczych” czy „Bibliotekarzu Podlaskim”. Współpracowała z redakcjami Kulturaonline.pl i ,,Literacka” (w trakcie Literackiego Sopotu 2015), a także Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej (Młoda Redakcja 2015) oraz z Instytutem Badań Literackich PAN w Warszawie w ramach projektu grantowego NPRH Archiwum Kobiet: kontynuacja (2021). Obecnie jest wykonawczynią w grancie NPRH „Źródła do dziejów Czapskich w XVIII wieku. Egodokumenty członków rodziny wojewody pomorskiego Piotra Jana (1685–1736) – opracowanie filologiczno-historyczne i edycja” (pod kierownictwem prof. Iwony Maciejewskiej).
___
Wykład będzie czwartym spotkaniem w cyklu Rzeczpospolita otwarta. To program wykładów oraz spotkań popularnonaukowych dotyczących literatury i kultury staropolskiej, ze szczególnym uwzględnieniem problemu jej otwartości, hybrydyczności i ciągłego dialogu z tradycjami kulturowymi innych krajów europejskich. Wiek XVI i XVII prezentowany będzie w kontekście sarmackości Rzeczypospolitej i kształtowania się tożsamości narodowej w oparciu o historię własnego rodu oraz wiarę w mityczne początki państwa.
Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Ilustracja: artysta nierozpoznany, wg. Guido Reniego, Sybilla, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, domena publiczna.
