Staraniem Instytutu Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską ukazała się książka Biblioteka Polska w Paryżu – dzieje, zbiory, ludzie. Zarys bibliograficzny. Książka ta była prezentowana podczas konferencji „Biblioteka Polska i Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu – od Wielkiej Emigracji do czasów współczesnych” w marcu br. w Senacie RP. Poniżej prezentujemy fragmenty wstępów do publikacji.
Wyspa św. Ludwika w sercu Paryża, w bliskim sąsiedztwie katedry Notre Dame. Dwa hôtels particuliers, a w nich dwie instytucje będące niezwykłą odpowiedzią generacji romantyków na „gwałt, który zniszczył niepodległość narodu” (Adam Czartoryski). Hôtel Lambert i Biblioteka Polska stały się w „Europie bezlegalnej” (Norwid) polskimi instytucjami niepodległej dyplomacji, myśli politycznej i dziedzictwa narodowego. Tylko Biblioteka Polska w Paryżu pozostaje do dzisiaj w polskich rękach. Jej zasoby to klejnoty w koronie polskiej pamięci. Dzisiaj, wobec nowych wyzwań, publikacja Biblioteka Polska w Paryżu – dzieje, zbiory, ludzie. Zarys bibliograficzny relacjonuje obecność Biblioteki i wprowadza zarazem w jej bogactwo i historię. Bibliografia ta jest wynikiem źródłowej recherche Andrzeja Biernata, któremu Biblioteka Polska tak wiele zawdzięcza. […]
Książę Adam Czartoryski i Karol Sienkiewicz byliby dzisiaj pełni zadumy, ale i pełni uznania dla żywej obecności Biblioteki Polskiej po 186 latach – licząc od 1838 roku. Wpatrując się w nurt Sekwany, opierając (jak w wierszu Miłosza) łokcie o szorstki granit nadbrzeża przy 6, quai d’Orléans, przypominamy sobie klęskę Nocy listopadowej, rozpacz po prawdziwym końcu wielonarodowej Rzeczpospolitej, jej rozbiorze przez dynastyczne absolutyzmy Austrii, Prus i Rosji… Biblioteka Polska była odpowiedzią na tą klęskę i na tę rozpacz. Była odpowiedzią „rozsądku zwyciężonych” (idąc za Ryszardem Przybylskim), tej nieuchwytnej cnoty obywatelskiej, albo inaczej – „zmysłu rzeczywistości” – jak powiedziałby Isaiah Berlin. Ten rozsądek był przy twórcach warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w listopadzie 1800 roku, był przy kuratorze okręgu wileńskiego Adamie Czartoryskim, był przy Tadeuszu Czackim, twórcy Gimnazjum Krzemienieckiego, był przy młodym Karolu Sienkiewiczu – „krzemieńczaninie do szpiku kości” (jak pisał Ryszard Przybylski) – który swoją bibliotekarską karierę zaczynał w Puławach księżnej Izabeli, wysyłany na stypendia do bibliotek angielskich przez jej syna Adama.
Ani Hôtel Lambert ani Biblioteka Polska nie powstały znikąd… I dzisiejszy obrót historycznej sceny: Instytut Biblioteka Polska w Paryżu także nie powstał znikąd. Ten sam rozsądek był przy Kazimierzu Piotrze Zaleskim, który doprowadził do jego ukonstytuowania w trudnych latach 20. XXI wieku. Dzisiaj, po optymizmie lat 90. ubiegłego wieku, wiemy że nie ma końca historii i że doświadczenie klęski i rozpaczy może się powtórzyć. Wystarczy obrócić się ku bratniej Ukrainie. Jest o czym dumać na paryskim bruku… Dumać z bibliografią Andrzeja Biernata i Doroty Fortuny. Bibliografią, która zamyka, a zarazem otwiera nowy, jeszcze niezapisany, rozdział historii Biblioteki Polskiej w Paryżu.
Piotr Kłoczowski
Zestawienie bibliograficzne Biblioteka Polska w Paryżu – dzieje, zbiory, ludzie powstało na marginesie rozmów o potrzebie udostępnienia badaczom zaktualizowanej informacji o zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu. […] Zestawienie to w początkowym stadium miało być poszerzeniem i przybliżeniem czytelnikom wiedzy o przechowywanych zbiorach, która została utrwalona w różnego rodzaju przekazach drukowanych. […] Wraz z postępem kwerendy zakres informacji o publikacjach ulegał poszerzeniu, co znalazło wyraz w układzie bibliografii. W tej wersji świadomie zrezygnowano z szerszego odnotowywania opisów bibliograficznych dotyczących wszystkich aspektów działalności Towarzystwa Historyczno-Literackiego, będącego założycielem i gestorem Biblioteki Polskiej w Paryżu, bowiem o ile Biblioteka nie mogła istnieć bez Towarzystwa (tylko ono posiada osobowość prawną), o tyle zakres aktywności Towarzystwa wykraczał daleko poza ramy aktywności Biblioteki.
Warto przy tej okazji wspomnieć, że Bibliotekę należy postrzegać w wielu aspektach: jako miejsce gromadzenia, przechowywania i udostępniania zbiorów bibliotecznych, archiwalnych i muzealnych oraz jako placówkę stwarzającą możliwości działania swoim pracownikom i osobom zaangażowanym w jej funkcjonowanie na różnych polach związanych z jej zadaniami i funkcjami, zarówno w jej siedzibie jak i poza nią. […] Z perspektywy jej siedziby – budynku na Wyspie św. Ludwika – Bibliotekę należy postrzegać również jako miejsce różnego rodzaju wydarzeń organizowanych nie tylko przez THL, ale także przez inne instytucje emigracyjne, francuskie oraz krajowe. Niektóre z tych organizacji były w pewnych okresach przy Bibliotece Polskiej niejako afiliowane lub miały użyczone miejsce na siedzibę. […]
Opublikowanie niniejszej bibliografii zbiegło się z przekształceniem Biblioteki Polskiej w październiku 2023 roku w nową formę organizacyjną pod nazwą Instytut Biblioteka Polska w Paryżu, zarządzany przez trzy podmioty, tj. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie, Polską Akademię Umiejętności w Krakowie i Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu. Ten zbieg okoliczności sprawił, że niniejsza bibliografia stanowi poniekąd posumowanie ponad 180-letniej historii instytucji, powołanej do życia przez przedstawicieli Wielkiej Emigracji w 1838 roku. Biblioteka Polska w warunkach braku państwowości spełniała funkcję Biblioteki Narodowej na Obczyźnie, była promieniującą na Kraj „wyspą wolności” oraz łącznikiem między środowiskami polskimi i francuskimi, a przez dziesięciolecia utrzymywana była dzięki staraniom i wysiłkowi polskiej emigracji we Francji i na świecie. Powołanie Instytutu Biblioteka Polska w Paryżu sprawiło, że po raz wtóry w dziejach Biblioteki źródło jej finansowania będzie pochodziło z Kraju, a co za tym idzie – otworzył się nowy rozdział jej istnienia i działalności.
Andrzej Biernat
Teksty pochodzą z książki wydanej staraniem Instytutu Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską: Andrzej Biernat, Biblioteka Polska w Paryżu – dzieje, zbiory, ludzie. Zarys bibliograficzny, oprac. red. Dorota Fortuna, Warszawa 2024.
Na ilustracji: siedziba Biblioteki Polskiej w Paryżu na Wyspie św. Ludwika, fot. Dorota Janiszewska-Jakubiak (okładka książki)
