Wystawa August Zamoyski. Myśleć w kamieniu w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu, 21.06–01.09.2024
Od ponad dziewięciu lat Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie jako właściciel pełnego archiwum Augusta Zamoyskiego (1893-1970), jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy XX wieku pod protektoratem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje PROJEKT ZAMOYSKI (2017-2021) poświęcony postaci i twórczości tego twórcy. Głównym celem projektu było uczczenie 50. rocznicy śmierci Artysty, która minęła w 2020 roku. Zwieńczeniem projektu stała się monumentalna, monograficzna wystawa August Zamoyski. Myśleć w kamieniu przygotowana przez Muzeum Literatury i otwarta w naszej siedzibie w sercu warszawskiej Starówki 5 grudnia 2019 roku. Kolejne edycje wystawy miały miejsce w Muzeum Narodowym w Poznaniu (2020) oraz Muzeum Narodowym w Gdańsku (2022).
Czwarta już, toruńska odsłona wystawy August Zamoyski. Myśleć w kamieniu współorganizowana przez Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” i Muzeum Literatury we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie (21.06-01.09.2024) wieńczy także wieloletnie starania Andrzeja Wata i Janusza Odrowąż-Pieniążka, wieloletniego dyrektora Muzeum Literatury, o powrót do Polski archiwum Augusta Zamoyskiego oraz unikalnej kolekcji jego rzeźb, skrywanej i zapomnianej na długie lata w głuszy malowniczej górskiej doliny u podnóża Pirenejów, w Prieuré des Granges koło Sylvanès w południowej Francji.
Prezentowana obecnie w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu wystawa to wizualny esej lub wielowątkowa opowieść prezentująca zarówno twórczość, jak i niezwykle barwne życie artysty. Opowiedziana została nie tylko za pomocą dzieł rzeźbiarskich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, ale także spuścizny archiwalnej zawierającej fotografie, unikatowe filmy, rysunki czy szkicowniki, pochodzące ze zbiorów Muzeum Literatury. Wyłania się z niej sylwetka niekonwencjonalnego człowieka o wielorakich talentach i przymiotach: arystokraty, twórcy, melomana, teoretyka sztuki, obieżyświata, zapalonego sportowca, poligloty, nauczyciela, przyjaciela słynnych artystów i pisarzy oraz – przede wszystkim – jednego z najznakomitszych polskich rzeźbiarzy XX wieku, tworzącego przede wszystkim na emigracji we Francji i w Brazylii.
Obok materiałów archiwalnych na ekspozycji zobaczymy 52 rzeźby Zamoyskiego, pochodzące ze wszystkich okresów jego twórczości – od wczesnych formistycznych kompozycji w gipsie i drewnie, poprzez klasycyzujące posągi i portrety kute bezpośrednio w kamieniu, po dzieła późne, wyrażające metafizyczne treści i religijne tematy. Nie jest to klasyczny, muzealny pokaz, lecz próba stworzenia portretu artysty z historią w tle – z panoramą miejsc, środowisk artystycznych, prezentacją niezwykle interesujących przyjaciół otaczających rzeźbiarza. Ekspozycji rzeźb towarzyszy bowiem pokaz obrazów wybitnych malarzy i przyjaciół artysty z okresu zakopiańskiego i paryskiego: Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) – w tym słynny autoportret Ostatni papieros skazańca ze zbiorów Muzeum Literatury – oraz seria portretów pastelowych tego twórcy, a także obrazy Eugeniusza Zaka, Gustawa Gwozdeckiego, Tadeusza Makowskiego, Władysława Ślewińskiego, Zygmunta Menkesa i Leopolda Gottlieba z kolekcji Wojciecha Fibaka. W Kinie Centrum odbędzie się przegląd filmów o sztuce poświęconych twórczości i życiu Augusta Zamoyskiego.
Wystawie towarzyszy monumentalny katalog według koncepcji i pod redakcją naukową dr Anny Lipy (w wersji polskiej oraz angielskiej) i książka August Zamoyski. Nie tylko archiwum pod redakcją naukową Marii Śledzianowskiej (w polsko-angielskiej wersji językowej).
Impulsem do stworzenia wystawy i jej kolejnych odsłon była pięćdziesiąta rocznica śmierci artysty, która minęła w 2020 roku oraz fakt zakupu dużej kolekcji rzeźb Zamoyskiego do zbiorów publicznych. Na początku 2019 roku dzięki współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie zakupiono dorobek artystyczny Zamoyskiego do tej pory prezentowany w Musée Auguste Zamoyski w Prieuré des Granges koło Sylvanés we Francji. Mamy nadzieję, że po Warszawie, Poznaniu i Gdańsku nasza wystawa stanie się znaczącym wydarzeniem muzealnym także dla toruńskiej publiczności, która po raz pierwszy będzie miała okazję podziwiać dzieła tego wybitnego rzeźbiarza. Triumfalny powrót Zamoyskiego do kraju przypieczętują zaś planowane w latach 2025-2026 w ramach PROJEKTU ZAMOYSKI kolejne edycje tej „wędrującej” ekspozycji: w Muzeum Tatrzańskim im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem oraz na zakończenie projektu w Bibliotece Polskiej w Paryżu, czyli we Francji, gdzie Zamoyski spędził większość swego artystycznego życia.
Toruńska edycja wystawy August Zamoyski. Myśleć w kamieniu jest współorganizowana przez Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie w ramach PROJEKTU ZAMOYSKI 2017-2021.
Kuratorzy:
dr Anna Lipa (kustosz Muzeum Literatury, pomysłodawczyni i autorka scenariusza wystawy)
Krzysztof Stanisławski (Dyrektor Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu”)
fot: dr Anna Lipa, Muzeum Literatury
