Od ponad siedmiu lat Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie jako właściciel pełnego archiwum Augusta Zamoyskiego (1893-1970), jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy XX wieku pod protektoratem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje PROJEKT ZAMOYSKI (2017-2021) poświęcony jego postaci i twórczości. Głównym celem projektu było uczczenie 50. rocznicy śmierci Artysty, która minęła w 2020 roku. Zwieńczeniem projektu stała się monumentalna, monograficzna wystawa August Zamoyski. Myśleć w kamieniu przygotowana przez Muzeum Literatury i otwarta w naszej siedzibie w sercu warszawskiej Starówki 5 grudnia 2019 roku. Druga edycja wystawy miała miejsce jesienią 2020 roku w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Trzecia już, gdańska odsłona wystawy August Zamoyski. Myśleć w kamieniu współorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku i Muzeum Literatury we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie (28.04.-28.08.2022) wieńczy także wieloletnie starania Andrzeja Wata i Janusza Odrowąż-Pieniążka, wieloletniego dyrektora Muzeum Literatury o powrót do Polski archiwum Augusta Zamoyskiego oraz unikalnej kolekcji jego rzeźb, skrywanej i zapomnianej na długie lata w głuszy malowniczej górskiej doliny u podnóża Pirenejów, w Prieuré des Granges koło Sylvanès w południowej Francji.
Prezentowana obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku, we wspaniałych wnętrzach Pałacu Opatów w Oliwie wielka monografia Augusta Zamoyskiego zachowuje narrację przyjętą w Muzeum Literatury. To wizualny esej lub wielowątkowa opowieść prezentująca zarówno twórczość, jak i niezwykle barwne życie artysty. Opowiedziana została nie tylko za pomocą dzieł rzeźbiarskich, głównie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, ale także ogromnej spuścizny archiwalnej zawierającej fotografie, unikatowe filmy, notatki, korespondencję czy szkicowniki ze zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Wyłania się z niej sylwetka niekonwencjonalnego człowieka o wielorakich talentach i przymiotach: arystokraty, twórcy, melomana, teoretyka sztuki, obieżyświata, zapalonego sportowca, poligloty, nauczyciela, przyjaciela słynnych artystów i pisarzy oraz – przede wszystkim – jednego z najznakomitszych polskich rzeźbiarzy XX wieku.
Obok materiałów archiwalnych oraz pamiątek z rodzinnego pałacu artysty na Lubelszczyźnie (Muzeum Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu) na ekspozycji po raz pierwszy i na taką szeroką skalę zobaczymy 86 rzeźb Zamoyskiego, pochodzących ze wszystkich okresów jego twórczości – od wczesnych formistycznych kompozycji w gipsie i drewnie, poprzez klasycyzujące posągi i portrety kute bezpośrednio w kamieniu, po dzieła późne, wyrażające metafizyczne treści i religijne tematy. Uzupełnią je prace artystów, których spotkał na swojej drodze, takich jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Rafał Malczewski. Wystawie towarzyszy monumentalny katalog według koncepcji i pod redakcją naukową dr Anny Lipy (w wersji polskiej oraz angielskiej) i książka August Zamoyski. Nie tylko archiwum pod redakcją naukową Marii Śledzianowskiej (w polsko-angielskiej wersji językowej) oraz mały przewodnik po ekspozycji i przewodnik dla dzieci.
Impulsem do stworzenia wystawy i jej kolejnych odsłon była pięćdziesiąta rocznica śmierci artysty w 2020 roku oraz fakt zakupu dużej kolekcji rzeźb Zamoyskiego do zbiorów publicznych. Na początku 2019 roku dzięki współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie zakupiono dorobek artystyczny Zamoyskiego do tej pory prezentowany w Musée Auguste Zamoyski w Prieuré des Granges koło Sylvanés we Francji. Mamy nadzieję, że po Warszawie i Poznaniu nasza wystawa stanie się znaczącym wydarzeniem muzealnym także dla gdańskiej publiczności, która po raz pierwszy będzie miała okazję podziwiać dzieła tego wybitnego rzeźbiarza. Triumfalny powrót Zamoyskiego do kraju przypieczętują zaś planowane w 2023 roku ramach PROJEKTU ZAMOYSKI kolejne edycje tej „wędrującej” ekspozycji: najpierw w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu oraz na zakończenie projektu w Bibliotece Polskiej w Paryżu, czyli we Francji, gdzie Zamoyski spędził większość swego artystycznego życia.
Gdańska edycja wystawy August Zamoyski. Myśleć w kamieniu jest współorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie w ramach PROJEKTU ZAMOYSKI 2017-2021.
Kuratorki: dr Anna Lipa (Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, pomysłodawczyni i autorka scenariusza wystawy), Małgorzata Paszylka-Glaza (Muzeum Narodowe w Gdańsku)
fot. A. Lipa
