W wieku 85 lat zmarł Tomasz Łubieński, prozaik, dramaturg, krytyk literacki; znawca teatru, podróżnik i taternik; członek Rady Muzeum Literatury w latach 2008-2012.
Debiutował jako poeta wierszem Z Tatr w 1955 roku na łamach tygodnika „Dziś i jutro”. Od tego roku studiował na Uniwersytecie Warszawskim, początkowo historię, a następnie polonistykę. Po rocznym pobycie we Francji pracował w miesięczniku „Polska” (1962-1971). Od 1971 do 1981 należał do redakcji tygodnika „Kultura”. W 1978 był współzałożycielem wychodzącego poza cenzurą czasopisma „Res Publica”, w którym publikował artykuły (podpisywane m.in. KT, TK), także po 1987 roku, kiedy pismo zaczęło wychodzić oficjalnie. W latach osiemdziesiątych ogłaszał teksty w pismach emigracyjnych: w londyńskim „Aneksie” i ukazujących się wówczas w Paryżu „Zeszytach Literackich”, z którymi współpracował także po 1992, gdy redakcja kwartalnika przeniosła się do Warszawy. W 1989 był jednym z założycieli Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i do 1996 pełnił funkcję prezesa Oddziału Warszawskiego. W 1996 został członkiem redakcji miesięcznika „Teatr”. Od 1998 do 2019 piastował stanowisko redaktora naczelnego „Nowych Książek”.
Był wybitnym intelektualistą, którego książki – szczególnie tomy esejów historycznych – pomagały nam zrozumieć teraźniejszość i przeszłość, stanowiły inspirację do najważniejszych dyskusji. Tytuł tomu Bić się czy nie bić? (1976), w którym rozważał okoliczności i konsekwencje polskich powstań narodowych, wszedł do języka potocznego na prawach skrzydlatych słów. Szkice o powstaniu warszawskim zebrał w tomie Ani tryumf, ani zgon (2004). Bohaterami jego pisarstwa były takie postacie, jak Ludwik Mierosławski (Czerwonobiały, 1983), Cyprian Kamil Norwid (Norwid wraca do Paryża, 1989), Jan Karski (Wojna według Karskiego, 2019) czy – szczególnie mu bliski – Adam Mickiewicz, któremu poświęcił biografię (M jak Mickiewicz, 1998).
Jedną z jego życiowych pasji był teatr – napisał m.in. sztuki Koczowisko (1974), Śmierć komandora (1983, przełożoną na węgierski, czeski, francuski i rosyjski) oraz książkę Molier nasz współczesny (2014), w której w błyskotliwych esejach o Don Juanie, Skąpcu, Świętoszku i Mizantropie opowiedział o postaciach będących ikonami europejskiej kultury. Dowcip Moliera cenił wyżej niż mądrości Seneki.
Reprezentował typ humanisty, którego żywy umysł wciąż szukał dla siebie zatrudnień – także translatorskich. Wydał w swoim przekładzie Boską Komedię. 15 pieśni Dantego (1992).
W marcu 2023 Tomasz Łubieński spotkał się z czytelnikami na wieczorze poświęconym jego autobiograficznej książce Osiemdziesiąt plus minus, która ukazała się nakładem „Iskier”. Opowiedział w niej – z humorem, szczerością i bez taryfy ulgowej wobec samego siebie – o ośmiu dekadach prywatnej historii, widzianej z perspektywy uczestnika, a jeszcze częściej – obserwatora. Czytelnikom zgromadzonym licznie w Faktycznym Domu Kultury w Warszawie powiedział: „Po pierwsze: zawsze lepiej jest trochę sobie przyłożyć niż pozować na bohatera, bo to śmieszne; po drugie: w czasie internowania w stanie wojennym miałem poczucie – jak często miewałem w moim życiu – że to się nie dzieje naprawdę, że gram w jakimś filmie, w związku z tym miałem do tych zdarzeń dystans”. Osiemdziesiąt plus minus to nie tylko autobiografia świadka historii, to także wielka pochwała życia, apoteoza wolności, sprawności ciała zdolnego do pokonywania trudów górskiej wspinaczki, a jednocześnie – paradoksalnie – traktat o mądrej starości, w którym Autor powiada: „warto nauczyć się być starym, skoro młodym drugi raz być się nie da”.
Wszechstronny, wyrozumiały, sam dla siebie zaskakujący („wydaje mi się, że kilka razy byłem kimś zupełnie innym”, jak powiedział na spotkaniu z czytelnikami), ma dla nas jeszcze jedną niespodziankę: w kwietniu w Państwowym Instytucie Wydawniczym będzie miał premierę najnowszy tom wierszy Tomasza Łubieńskiego Ulica Mazowiecka.
Fot. Krzysztof Gierałtowski, ok 1980-85, zbiory Muzeum Literatury.
Tekst: Agnieszka Papieska
Tomasz Łubieński w Muzeum Literatury, fot. Anna Kowalska, Warszawa XII 2018.
Z głębokim żalem żegnamy
ś.p.
Tomasza Łubieńskiego
1938-2024
Wybitnego prozaika, eseistę, dramaturga, krytyka literackiego,
autora książek o Molierze, Norwidzie, Mickiewiczu,
wieloletniego redaktora naczelnego „Nowych Książek”,
członka Rady Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
w Warszawie w latach 2008-2012.
Dyrekcja oraz pracownicy
Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza
w Warszawie
