W rocznicę śmierci Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – podchorążego „Krzysia”, Muzeum Literatury przygotowało wydanie podobizny (na zasadzie facsimile) tomiku rękopiśmiennego 1943, wykonanego przez poetę dla matki, Stefanii Baczyńskiej, jako podarek na jej imieniny, z dedykacją z 2 września 1943 roku.
Tomiki rękopiśmienne sporządzane własnoręcznie przez Krzysztofa Baczyńskiego, są świadectwem zainteresowania poety sztuką edytorską, znakiem jego mało znanego dorobku plastycznego. Baczyński, autor akwarel, grafik, rysunków, ilustracji, ornamentów (określenie poety), ekslibrisów, projektów okładek, myślał przecież o studiowaniu grafiki na warszawskiej ASP, aby poświęcić się sztuce książki.
Dzieło Baczyńskiego – plastyka jako istotne dopełnienie jego twórczości poetyckiej znajduje najpełniejszy wyraz właśnie w unikatowych książeczkach, jak nazwał je Kazimierz Wyka – albumach, powstałych głównie w latach 1941-1943. Artystyczna strona wizualna: zdobione okładki, teksty starannie wykaligrafowane, czasem stylizowane; także w formie maszynopisowej, opatrzone wklejonymi ilustracjami, akwarelkami, winietkami, czyni z tych prac skończone kompozycje, małe dziełka z pogranicza poezji, malarstwa i grafiki. Poeta tworzył je jako upominki – na święta, rocznice ważne w intymnej relacji, dla najbliższych, przede wszystkim dla matki, Stefanii Baczyńskiej, i dla żony, Barbary z Drapczyńskich. Albumy były zawsze opatrzone czułą dedykacją.
Zachowało się ponad dwadzieścia takich albumów, w tym część w archiwum Baczyńskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej. W spuściźnie poety, którą opiekuje się Muzeum Literatury znajdują się m.in. tomiki dedykowane matce: 3 psalmy (1941), Przypowieść (1941), Śnieg (1941), poemat Serce jak obłok (1941), [Trzy modlitwy] (1942), własnoręcznie złożony i odbity egzemplarz nr 1 Modlitwy (1942) i album 1943. Tomiki maszynopisowe: dedykowany „Basieńce” poemat-baśń Szklany ptak (1941) oraz Wybór (1943). Pamiątką przyjaźni Baczyńskiego z Jerzym Kamilem Weintraubem jest pięknie wykaligrafowany i artystycznie zdobiony przekład Weintrauba Sielanki pierwszej Wergilego, jedyny egzemplarz.
Tomik 1943 zawiera utwory: Cień z obozu, Deszcze, Pokolenie (Wiatr drzewa spienia), Rodzicom (wszystkie powstały w roku 1943), opatrzone datami dziennymi, zapisane ręcznie czarnym tuszem, z ozdobnymi tytułami i inicjałami w kilku kolorach na grubym, szarym papierze czerpanym. Pod każdym wierszem naklejona winietka, wykonana różnokolorową akwarelą, przedstawiającą pejzaż związany tematycznie z utworem. Poeta dołączył spis wierszy, także w kilku kolorach.
Wiersze publikowane po raz pierwszy w tomie wydanym staraniem Stefanii Baczyńskiej – Śpiew z pożogi, Warszawa 1947.
Karty tomiku sklejone, w okładce z ciemnoszarej tektury czerpanej z namalowaną przez poetę winietką w kształcie tarczy z krzyżem i mieczem oraz tytułem zbiorku; całość (przedziurkowana) związana brązowym sznureczkiem.
Oryginał został przekazany do zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie w 1989 roku przez Anielę Kmitę-Piorunową, kuzynkę poety, edytorkę jego utworów (u boku Kazimierza Wyki), spadkobierczynię Stefanii Baczyńskiej.
Małgorzata Wichowska
***
Informacje:
Okładka oryginału zawierała jedynie tytuł „1943”, dlatego wydawca zdecydował o dołączeniu obwoluty.
Koncepcja wydania: Małgorzata Wichowska
Projekt obwoluty i przygotowanie podobizny tomiku do druku: Anna Bauer
Korekta: Grażyna Grochowiakowa
Fot: Anna Kowalska
Publikacja powstała dzięki dotacji Samorządu Województwa Mazowieckiego
