28 czerwca 1939 roku Jan Parandowski, wybitny pisarz, eseista i tłumacz, wystosował list do Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. Nakreślił w nim wizję muzeum literatury, o którym pisał: „byłoby nowością, przynajmniej nie zdarzyło mi się spotkać nigdzie podobnej instytucji”.
Idea stworzenia muzeum związanego z tematyką literacką odżyła w 1950 roku. Powołano wtedy Muzeum Mickiewicza i Słowackiego, które rozpoczęło działalność w 1952 roku. Jego siedzibą zostały dwie odbudowane, zabytkowe kamienice przy Rynku Starego Miasta 20 w Warszawie.
W tym roku Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza obchodzi 70-lecie swojego istnienia. Ukoronowaniem jubileuszu jest wystawa „7×70. Materie literatury”.
W 1956 roku instytucja zmieniła nazwę na Muzeum Adama Mickiewicza, a rok później dyrekcję objął Adam Mauersberger. Niełatwo napisać, kim był Adam Mauersberger. Dla Gombrowicza był „Adałłem”, który został „Dyrektorem muzeum czy czymś takim”. Jednak przede wszystkim Mauersberger był historykiem, ale historykiem w głębszym, bardziej filozoficznym, sensie: tworzenia nieoczekiwanych paralel i syntez. Był też wielkim magiem – nie czarnoksiężnikiem, a niemalże prorokiem, mającym dar ożywiania stada książek i obrazów. Potrafił porwać słuchacza czy widza w historię i kulturę, pokazać niezwykłość w czymś, co wydawało się zwyczajne.
Już pierwsza wystawa w Muzeum Mickiewicza była jego autorstwa: „rzędy martwych fotografii zastąpił nastrojowymi rozwiązaniami plastycznymi angażując do tego utalentowanych plastyków”, wspominał Janusz Odrowąż-Pieniążek – kolejny ze słynnych dyrektorów Muzeum. Stworzył nowy styl ekspozycji, który sprawił, że Muzeum Adama Mickiewicza było wówczas uznawane za jedno z najnowocześniejszych w Europie. Kolejne ekspozycje Mauersbergera stały się legendami. Była wśród nich wystawa w stulecie powstania styczniowego, z ogniskiem partyzanckiej partii na muzealnym dziedzińcu, czy wystawa będąca kontynuacją ekranizacji „Popiołów” w żywym-muzealnym otoczeniu.
Przez 13 lat Mauersberger tworzył koncepcje wystawiennicze wspierające jego dążenia do przekształcenia Muzeum Mickiewicza w Muzeum Literatury – instytucję historycznoliteracką. Udało się to dopiero w 1971 roku. Uchwałą władz miasta Warszawy Muzeum Mickiewicza zmieniło nazwę na Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.
Dziesięć lat wcześniej Muzeum przejęło zbiory rękopiśmienne i bibliotekę po Julianie Tuwimie otwierając swoją kolekcję na literaturę współczesną. Obok bogatych zbiorów związanych z Adamem Mickiewiczem i epoką romantyzmu (które do dziś stanowią jeden z najpoważniejszych materiałów do badań nad epoką), zbiory współczesne stały się drugim najważniejszym przedmiotem zainteresowania instytucji. Wśród najcenniejszych zbiorów Muzeum przechowuje kolekcje rękopisów, pamiątek, fotografii i księgozbiorów po Konstantym I. Gałczyńskim, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Julianie Przybosiu, Władysławie Broniewskim, Marii Dąbrowskiej, Mironie Białoszewskim, Tadeuszu Różewiczu, Stanisławie Grochowiaku, Witoldzie Gombrowiczu, Krzysztofie Kamilu Baczyńskim, Melchiorze Wańkowiczu, Jarosławie Iwaszkiewiczu i wielu innych. Muzeum gromadzi również dzieła sztuki tworzone przez literatów i związane z tematyką literacką. W magazynach Muzeum Literatury znajdują się największe na świecie zbiory po Brunonie Schulzu (w tym jedyny obraz olejny artysty), bogata kolekcja Wojciecha Weissa, Stanisława Ignacego Witkiewicza czy Augusta Zamoyskiego.
Jubileusz 70-lecia istnienia Muzeum Literatury zachęca do przyjrzenia się jego kolekcji i zastanowienia się nad wielością i rożnorodnością utrwalonych w niej śladów literatury i przejawów życia literackiego. Punktem wyjścia dla wystawy jest siedem zagadnień – tytułowych materii literatury, wskazanych wprost lub wynikających z wizji muzeum Jana Parandowskiego z 1939 roku. Główne obszary tematyczne rozciągają się od rękopisów, przez portrety pisarzy (plastyczne i dźwiękowe), po zbiory biblioteczne oraz drobiazgi i sprzęty pozostałe po twórcach, a także dzieła sztuki i samych czytelników.
„Musiałaby to bowiem być instytucja żywa, biorąca czynny udział w bieżącym życiu literackim, garnąca ku sobie uwagę społeczeństwa wystawami, odczytami, wieczorami naukowymi i literackimi” –konkludował w swym liście Jan Parandowski. Podobnie ekspozycja „7×70. Materie literatury” ma żywy i zmienny charakter – część obiektów pokazywana jest jedynie czasowo, po czym zastąpiona zostanie innymi. Zestawiamy je z pracami współczesnych twórców wizualnych, które wchodzą w dialog z literackimi eksponatami i stwarzają okazję do zastanowienia się, w jakich wymiarach można dziś myśleć o literaturze.
Autorzy i artyści prezentowani na wystawie: Krzysztof Kamil Baczyński, Władysław Broniewski, Antonio Canova, Michał Daszkiewicz-Czajkowski, Maria Dąbrowska, Teodora Dąbrowska, Achille Deveria, Monika Drożyńska, Xavery Dunikowski, Leonor Fini, Konstanty Ildefons Gałczyński, Krzysztof Gierałtowski, Edward Głowacki, Cyprian Godebski, Józef Grodzicki, Zbigniew Herbert, Henryk Hermanowicz, Teresa Jakubowska, Stanisław Janowski, Alfred Jesion, Tadeusz Konwicki, Juliusz Kossak, Wojciech Kossak, Damazy Kotowski, Roman Kramsztyk, Irena Kwiatkowska, Jan Lebenstein, Zbigniew Lengren, Stanislao Lepri, Bolesław Leśmian, Eryk Lipiński, Ewa Lorentowiczowa, Adam Mickiewicz, Czesław Miłosz, Wojciech Młynarski, Sławomir Mrożek, Wiesław Müldner-Nieckowski, Juliusz Nagórski, Zofia Nałkowska, Cyprian Kamil Norwid, Marek Nowakowski, Eliza Orzeszkowa, Agnieszka Osiecka, Jan Parandowski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisław Pichor, Kazimierz Pochwalski, Zbigniew Pronaszko, Tadeusz Różewicz, Jerzy Rucki, Wilhelm Sasnal, Bruno Schulz, Kazimierz Sichulski, Henryk Stattler, Franciszek Strynkiewicz, Józef Szajna, Elżbieta Szurpicka, Wacław Szymanowski, Wisława Szymborska, Wojciech Święcicki, Czesław Tański, Adam Piotr Teper, Adam Viliers de L’Isle, Wojciech Weiss, Kazimierz Wierzyński, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Władysław Zahorski, Gabriela Zapolska, Barbara Zbrożyna, Stefan Żeromski
Kuratorzy: Anna Lebensztejn, Jan Owczarek, Izabela Zychowicz
Współpraca: Maciej Bociański, Filip Bojarski, Piotr Dymmel, Łukasz Garbal, Piotr Kłoczowski, Andrzej Kowalczyk, Anna Lipa, Ewa Manowiecka, Jarosław Mikołajewski, Konrad Niemira, Maria Dorota Pieńkowska, Katarzyna Piktel, Tomasz Pilch, Agnieszka Rosner, Grażyna Ryfka, Martyna Replin-Bala, Amadeusz Szklarz-Habrowski, Emilia Tomasik, Tomasz Tyczyński, Maria Wiśniewska, Sandra Włodarczyk
Konserwator: Urszula Więch-Jędras
Konserwacja rzeźb: Andrzej Nowicki
Aranżacja: Elżbieta Szurpicka
Oprawa Graficzna: Blürb Studio
Redakcja i korekta tekstów: Alicja Szóstka
Tłumaczenie na język angielski: Anne-Marie Fabianowska
Eksponaty prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Literatury
im. Adama Mickiewicza w Warszawie oraz z kolekcji prywatnej Moniki Drożyńskiej.
Wystawa zrealizowana w ramach zadania „Organizacja wystaw z okazji obchodów 70-lecia Muzeum Literatury
im. Adama Mickiewicza w Warszawie”, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wystawa potrwa do 30 października.
