12 stycznia mija trzydziesta rocznica śmierci Józefa Czapskiego (ur. 1896, zm. w 1993 roku w Maisons-Laffitte), jednej z wielkich postaci w kulturze polskiej XX wieku, malarza i pisarza. Historię rodzinną Czapskich odnajdujemy w Europie w rodzinie jego siostry Marii Czapskiej. Pisał o niej Konstanty A. Jeleński w pięknym szkicu Dział wód:
„Europa w rodzinie to zapewne aluzja do Miłoszowej Rodzinnej Europy. Słowa służą tu jednak nie tylko grze. Dla Miłosza, dla wielu z nas, Europa rodzinną się stała. Czapscy mają ją we krwi i w wywodzie. […] Co wuj, to przyjaciel Mickiewicza i Tocqueville’a, jeśli nie wróg Bismarcka, co ciotka, to uczennica Chopina, co kuzynka, to właścicielka Diuno z Elegii Rilkego, co dziadek, to protektor Marii Duplessis – Damy kameliowej […]”.
Ale to tylko jedna ze stron Józefa Czapskiego (w sensie stron życia u Marcela Prousta, tak bliskiego Czapskiemu). Wspaniały malarz i rysownik, autor wielotomowego dziennika, gęstego splotu rysunków i notatek. Wybitny, nowoczesny pisarz, który zostawił nam Wyrwane strony wydobyte z tomów tego dziennika.
Zapis z 16 maja 1979 roku: „[…] a potem tuż ze snu, skąd naraz ten trud co mnie zabijał, właściwie strzępy strzępów Wyspiańskiego! […] ale cisną mi się zaraz inne strzępy – kto Ciebie nie czuł w natury przestrachu […] i ten, który sobie wkleiłem w Neapolu, niezrównany – gdzie nasz lazurowy golf i ciche przy białym księżycu rozmowy, i zaraz potem ten inny o Polsce – że się jako trup nie zwali. Co to wszystko znaczy, naraz wracają mi się te teksty, nie teksty, słowa, ta garść, garsteczka, i to mi się zostało z pierwszych lat Polski, to, i nic więcej?”.
Ostatnio staraniem Instytutu Dokumentacji (we współpracy z Wydawnictwem Próby) wydany został jego Dziennik wojenny z lat 1942–1944 (Warszawa 2022), a wcześniej perła XX-wiecznej epistolografii – Listy Józefa Czapskiego i Ludwika Heringa z lat 1939–1982 (Gdańsk 2015, tom 1–2).
Na zdjęciu: Józef Czapski, Maisons-Laffitte, czerwiec 1980 roku, fot. Piotr Kłoczowski.
